تحلیل بستر نهادی سیستم منابع آب زیرزمینی محدوده رفسنجان با رویکرد پویایی سیستم

بهره‌برداری ناپایدار از منابع آب زیرزمینی باعث افت آبخوان‌ها و به‌تبع آن آثار اجتماعی-اکولوژیکی گسترده‌ای در سطح کشور گردیده است. محققین برای برون‌رفت از این بحران رویکردهای مختلفی را موردبررسی قرار داده‌اند. عمده این مطالعات به‌ویژه در ایران، تأکید ویژه‌ای بر ابعاد مهندسی داشته است درصورتی‌که اصول حاکم بر مدیریت یکپارچه منابع آب، نگرشی بین رشته‌ای را مورد توجه قرار داده است. مشکل کاهش سطح ایستابی محدوده رفسنجان یکی از این قبیل مشکلات است. لذا در این مقاله به بررسی تأثیرات بستر نهادی بر شکل‌گیری مشکلات این محدوده پرداخته می‌شود. بدین منظور با استفاده از ابزار دیاگرام‌های علی-معلولی در رویکرد پویایی سیستم، مؤلفه‌های مرتبط با بستر نهادی منابع آب زیرزمینی در دو مقیاس منطقه‌ای و کلان مورد واکاوی قرار گرفت. در مقیاس منطقه‌ای، با تمرکز بر منابع آب زیرزمینی محدوده رفسنجان، ساختار دینامیکی و ابعاد آن ترسیم گردید. در مقیاس کلان تأثیر "برنامه‌های عمرانی و توسعه "و " قوانین رسمی" در تشدید وضعیت بازوی رشد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از مشاهده سازوکار "رشد بیش ‌از حد و افول (Overshoot and collapse)" در مقیاس منطقه‌ای است که نه‌تنها بستر نهادی باعث کنترل بازوی رشد آن نشده بلکه به‌خودی‌خود با فعال کردن سازوکارهای "تقلیل اهداف"، "جابجایی مشکل" و "راه‌حل‌هایی که شکست می‌خورند" باعث تشدید آن گردیده است.